De kosmos
Elk van de vier elementen (aarde, water, lucht, vuur) heeft in de bolvormige kosmos zijn natuurlijke plaats. In het midden heeft het zwaarste element zich samengebald tot de ronde aarde, die door gelijke druk van alle kanten op haar plaats blijft. Om de aarde ligt het water, waaruit het land op omhoog steekt. Daaromheen bevindt zich de atmosfeer (ἀήρ) en daarboven de lichte, vurige bovenlucht, aan de buitenkant omsloten door het uit zuiver vuur (αἰθήρ) bestaande hemelgewelf, dat met de vaste sterren bezet is. Het hemelgewelf beweegt zich in kringvormige baan van oost naar west en voert de zeven concentrische sferen der planeten met zich mee. Zij bewegen zich tegelijkertijd langzaam tegen de richting van het hemelgewelf in van west naar oost. Onder deze zeven planeten werden ook de zon en de maan gerekend.

God en de menselijke ziel
De materie is hiërarchisch geordend. Het onvergankelijke zuivere hemelvuur (αἰθήρ) wordt met God geïdentificeerd. Het is het leidend beginsel (ἡγεμονικόν), de rede (λόγος), dat, als vuur (πῦρ) of adem (πνεῦμα) de hele natuur (φύσις) doordringt en door zijn spankracht (τόνος) als geordend en organisch geheel bijeenhoudt. De denkbeelden van Cleanthes wijken in zoverre van dit algemene beeld af dat hij niet de αἰθήρ, maar de zon als ἡγεμονικόν in de kosmos ziet.
De mens onderscheidt zich van het dier doordat hij een zuivere vonk van de goddelijke λόγος in zich draagt. Via de sterren heeft dit vuur zich in λόγοι σπερματικοί (σπέρμα, τό: zaad) als het ware in de mensen ‘uitgezaaid’

De ‘pantheïstische’ conceptie van God die als de hele natuur doordringt, sluit een persoonlijk godsbeeld niet uit. Juist Gods zorgende voorzienigheid biedt de mens de mogelijkheid tot een persoonlijke relatie met hem. In naamgeving en aanspraak van God kunnen de Stoïci daarom bij bestaande tradities blijven aansluiten.

De paradox van de vrije wil
Hoewel er in de kosmos een door de λόγος bewerkt evenwicht heerst, krijgt toch op den duur het krachtigste element, het vuur, overwicht, zodat alles tot een toestand van vuur weerkeert (ἐκπύρωσις). Daarbij vindt een reiniging (κάθαρσις) plaats, waarna er ruimte is voor een wedergeboorte (παλιγγενεσία) waarbij de wereld en haar bewoners in dezelfde gedaante terugkeren om een identieke wereldperiode mee te maken. Het vergaan van de wereld gaat gepaard met allerlei calamiteiten, waaronder grote overstromingen (κατακλυσμοί). Zo voltrekt zich het kosmisch gebeuren in een eeuwigdurende cyclische wetmatigheid. Alles ligt vast met een onontkoombaarheid (εἱμαρμένη) waarmee Gods voorzienigheid (προνοία) samenvalt.

Toch gaan de Stoïci ervan uit dat de mens overeen vrije wil beschikt. Het doel (τέλος) van het menselijk bestaan is te leven volgens de natuur (κατὰ τὴν φύσιν ζῆν). Menselijke vrijheid bestaat in de keuze om zich, vrij van de heerschappij van de emoties (πάθη < πάθος), in een toestand van emotieloze redelijkheid (ἀπάθεια) naar de kosmische norm te schikken, dan wel, om zich als slaaf van de geneugten van de lage materie, daaraan te onttrekken.

DE ZEUSHYMNE VAN CLEANTHES

Genre, metrum en taal
De hymne (ὕμνος) is van oorsprong een sacraal lied dat gezongen werd om een godheid eer te bewijzen. In een hymne werd de god aangeroepen met vele namen, en werden zijn daden geprezen. De hymne werd afgesloten met een gebed. In de hellenistische tijd kan de hymne, zoals Kleanthes doet, ook gebruikt worden om filosofische denkbeelden te verwoorden. Hymnen kennen lyrische metra of bestaan uit dactylische hexameters. ‘Lyrisch’ is een verzamelnaam voor verschillende metra.

Het metrum van de Zeushymne is de dactylische hexameter:

Dit is het metrum van het epos, waarvan de werken van Homerus het belangrijkste voorbeeld zijn.

Ook de taal van de Zeushymne vertoont kenmerken van het epos. Voor een deel vallen ze samen met de bijzonderheden van de taal van de elegie. zoals beschreven bij Tyrtaeus, Fragment 9. De meeste bijzonderheden worden ook in de annotatie gegeven.